İş hayatında hem işçilerin hem de işverenlerin hak ve sorumlulukları, Türk İş Hukuku’na ve uluslararası sözleşmelere dayalı olarak düzenlenmiştir. İşverenin, işçiyi çalıştırma sürecinde ve iş ilişkisi sona erdiğinde bazı durumlarda tazminat ödeme yükümlülüğü bulunmaktadır. Bu tazminatlar, işçinin haklarını güvence altına alırken aynı zamanda işvereni de belirli sorumluluklar altına sokar. Peki, işverenin ödemek zorunda olduğu tazminatlar nelerdir? Bu yazımızda, işverenin ödemek zorunda olduğu tazminat türlerini detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.
1. Kıdem Tazminatı
Kıdem tazminatı, işçinin işyerinde çalıştığı süreye bağlı olarak ödenen bir tazminattır. Türk iş hukukunda kıdem tazminatı, işçinin belirli koşullar altında işten ayrılması durumunda ödenir. Kıdem tazminatının hesaplanabilmesi için işçinin en az bir yıl süreyle aynı işyerinde çalışmış olması gerekmektedir.
Kıdem Tazminatına Hak Kazanma Koşulları:
- İşçinin kendi isteğiyle ayrılması (ancak belirli şartlarda):
- Evlilik nedeniyle kadın işçi işten ayrılırsa,
- Emeklilik nedeniyle işçi ayrılırsa,
- Askerlik nedeniyle işçi ayrılırsa.
- İşverenin işçiyi haksız şekilde işten çıkarması (işe son verme veya fesih).
Kıdem tazminatı, işçinin her tam çalıştığı yıl için 30 günlük brüt ücreti kadar ödenir. Ancak bu, işçinin sadece bir yılını kapsar; eğer işçi bir yıldan fazla çalışmışsa, her yıl için ayrıca ödeme yapılır.
2. İhbar Tazminatı
İhbar tazminatı, iş sözleşmesinin işveren tarafından haksız bir şekilde feshedilmesi durumunda işçiye ödenmesi gereken bir tazminattır. İşveren, işçiyi işten çıkarırken belirli bir süre önceden bildirimde bulunmak zorundadır. İhbar süresi, işçinin çalışma süresine göre değişiklik gösterir:
- 6 aydan az: 2 hafta,
- 6 aydan 1,5 yıla kadar: 1 ay,
- 1,5 yıldan 3 yıla kadar: 2 ay,
- 3 yıldan fazla: 3 ay.
İşveren, bu süre zarfında işçiyi çalıştırmayabilir ancak ihbar süresine karşılık gelen ücreti ödemek zorundadır. Eğer işçi, işvereni ihbar öncesi feshederse, aynı şekilde işverene ihbar tazminatı ödemekle yükümlüdür.
3. Maaş Ödemeleri ve Fazla Mesai Tazminatı
İşverenin, işçiye yaptığı maaş ödemelerinin yanı sıra fazla mesai yapan işçilere de belirli ödeme yükümlülükleri bulunmaktadır. Fazla mesai, işçinin normal çalışma süresini aşarak yaptığı çalışmalardır ve bu süreler için işveren, normal ücretin dışında ek ödeme yapmak zorundadır. Türkiye’deki iş yasalarına göre:
- Fazla mesai ücreti, normal ücretin %50 fazlası olarak hesaplanır.
- Haftalık çalışma süresi 45 saattir; bu süreden fazla çalıştırılan her saat için fazla mesai ücreti ödenmelidir.
4. İş Kazası ve Meslek Hastalığı Tazminatları
İşyerlerinde meydana gelen kazalar veya meslek hastalıkları, işverenin sorumluluğundadır. İşverenin iş güvenliği önlemlerini alması, işçilere gerekli eğitimleri vermesi ve uygun çalışma koşullarını sağlaması gerekmektedir. Ancak, buna rağmen iş kazası veya meslek hastalığı meydana geldiğinde, işverenin şu tazminatları ödemesi gerekebilir:
- İş Kazası Tazminatı: İşçi, iş kazası geçirdiğinde, işverenin sorumluluğu devreye girer. İş kazası sonucu oluşan sağlık sorunları ve işçinin çalışamaması durumunda, işveren belirli bir tazminat ödemek zorunda kalabilir.
- Sürekli İş Göremezlik Tazminatı: İşçi, iş kazası veya meslek hastalığı nedeniyle sürekli iş göremez hale gelirse, işveren bu tazminatı ödemekle yükümlüdür.
- Geçici İş Göremezlik Ödeneği: İşçi, iş kazası geçirdiğinde ve iyileşene kadar çalışamayacak durumda ise, geçici iş göremezlik ödeneği ödenir. Bu ödenek, Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) tarafından karşılanır, ancak işverenin de sorumlulukları bulunmaktadır.
5. Sendikal Tazminatları
Eğer işçi sendikal faaliyetlerde bulunuyorsa, işverenin bu faaliyetlere müdahale etmesi yasaktır. Sendikal hakları ihlal edilen bir işçi, işverenden tazminat talep edebilir. Örneğin:
- Sendikal Nedeniyle İşten Çıkarma: Eğer işveren, bir işçiyi sadece sendikal faaliyetleri nedeniyle işten çıkarırsa, bu durum hukuka aykırıdır ve işçiye tazminat ödenmesi gerekir.
6. Özürlü (Engelli) İşçi Tazminatları
Engelli işçiler için özel düzenlemeler bulunmaktadır. Eğer işveren, engelli bir işçiyi çalıştırma yükümlülüğünü yerine getirmezse veya engelli işçiye yönelik ayrımcılık yaparsa, işveren bu durumdan dolayı tazminat ödemek zorunda kalabilir.
7. Tazminat ve Zararlar
İşveren, iş yerinde bir işçinin haklarını ihlal ettiğinde, örneğin sözleşmesel yükümlülükleri yerine getirmediğinde veya kötü muamelede bulunduğunda, işçi bu durumdan doğan zararı talep edebilir. Bu zarar, maddi ve manevi tazminat olarak işçiye ödenebilir.
8. Yıllık İzin Ücreti ve İzin Süreleri
Yıllık ücretli izin, işçiye sağlanan bir haktır ve işverenin işçiye bu izni kullanması için uygun koşulları sağlaması gerekmektedir. Eğer işçi yıllık izinlerini kullanamadan işten ayrılırsa, işvereni, kullanmadığı izin günleri için işçiye ücret ödemek zorundadır.
